YEZD (AA) – İnançları gereği akbabaların yemesi için cenazelerini bir dağın doruğundaki “dahme” denilen yere bırakan Zerdüştler artık bu geleneği bırakmış üzere görünse de, şimdilerde kendilerine ilişkin mezarlık alanı bulunan ve cenazelerini gömen bu dini topluluktan birtakım kimseler yasak olmasına karşın cenazelerini kapalı bir formda dahmelere bırakmaya devam ediyor.
Bu binlerce yıllık dinin mensupları “ateşgede” ismi verilen yerlerde yüzyıllardır sönmeden yanan ateşe dönerek ibadet ediyor. Aslolanın ışığa dönerek ibadet etmek olduğuna inanan Zerdüştler, ateşin mecburi olmadığını, aya, güneşe, rastgele bir ışığa dönerek de ibadet yapılabildiğini söylüyor.
Yezd kentinin merkezinde bulunan ateşgedelerinde dini ritüellerini sürdüren bu topluluk, kurdukları müze ile de ziyaretçilere kültürlerini anlatıyor.
Yüksek duvarlı bir bahçede bulunan ibadethanelerinin bahçesine girer girmez ziyaretçileri taze yanmış odun ile tütsü kokusu karşılıyor.
Düzeni ve paklığı ile dikkatleri çeken bahçenin ortasında bulunan havuzun çabucak gerisindeki binada ise bin 500 yıldan uzun müddettir sönmesine müsaade verilmeden daima odunla beslenen ateş odası bulunuyor.
Belirli müddetlerle ateşi denetim edip odunla besleyen beyaz elbiseli ateş koruyucusunun elindeki beyaz eldiven ile beyaz peçesi dikkatleri çekiyor. Dinin mensupları, ateş koruyucusu olarak tanımladıkları kişinin ateşi kirletmemek için paklığın göstergesi olan beyaz elbise ve eldiven giyerek beyaz peçe taktığını söylüyor.
İran’da Zerdüştlüğe geçmeye müsaade verilmediğinden ötürü bu dine mensup olmak lakin kan bağıyla mümkün oluyor. Bu nedenle sayıları gün geçtikçe azalan Zerdüştler, daha fazla kendi içine kapalı bir topluluk olmaya yanlışsız yol alıyor.
Zerdüşt bir bayanın öbür dine mensup biriyle evlenmesi ise kabul edilemez bir davranış olarak bedellendiriliyor. Lakin son yıllarda birkaç evliliğe göz yumulduğu da Yezdliler ortasında alçak sesle lisana getiriliyor.
Başka ülkelerde ise ilmi heyete başvurarak ve heyetin kabul etmesiyle bu dine geçilebileceği belirtiliyor.
“Zerdüştlerin kıblesi ışıktır”
AA muhabirine konuşan Yasemin Genci, günümüzden 3 bin 500 yıl evvel Zerdüşt tarafından kurulan, M.S. 7. yüzyıla kadar Pers, Med ve Sasani üzere büyük imparatorlukların dini olan en eski tek ilahlı din olan Zerdüştlüğe ait bilgiler paylaştı.
Ateşgedede yanan ateşin bin 500 yıldan uzun müddettir söndürülmeden ateş koruyucuları tarafından yanmasının sağlandığını belirten Genci, daha uzun müddet dayandıkları için badem ve kayısı ağacı odunu yaktıklarını aktardı.
Genci, inançlarında ateşin değerli olduğunu lisana getirerek, “Biz Zerdüştler için bir inanç var. Ateş daima üste gerçek çıkar, ateş berbatlığı yok eder, herkesi ısıtır ve ışık saçar diyoruz.” sözlerinde bulundu.
Zerdüştlükte kıblenin ışık olduğunu aktaran Genci, “Zerdüştler 5 vakit ışığa yanlışsız; güneş, ay, mum ışığına yanlışsız ibadet ederler. Her vaktin bir ismi var: Haun, Rafton, Eziren, Iveh Sritrem ve Ashen. Zerdüştlükte ışık değerlidir hasebiyle kıble ışıktır. İbadetlerde Hurde Avesta’dan kısımlar okunuyor.” diye konuştu.
Her aya bir bayram
Genci, kendi inançlarına nazaran her günün bir isminin olduğunu, gün ve ay isminin birebir olduğu günde ise kutlama yapıldığını kaydederek, “Yani her ay bir gün bayram olur. Ferverdin ayının ferverdin günü Ferverdingan bayramı, Tir ayının tir günü Tirgan bayramı, Emordgan bayramı, Şehrivergan bayramı… diye devam eder.” tabirlerinde bulundu.
Zerdüştlerin kendilerine nazaran bir takvimi de olduğuna değinen Genci, “Sasani devrinde Zerdüşt din adamları 4 yılda 1 günü artırmak yerine 120 yılda 1 ay artırırdılar. Yani 120 yılda bir, yıl 13 ay oluyor ve ülke genelinde 13. ayda tatil, bayram ve cümbüş olurdu. O ayı görmek için ‘120 yıl kanun’ tabirinin kökeni buradan gelmektedir.” diye konuştu.
Zerdüşlerin özel günleri
Genci, inançlarında Nikukar yada hayır bayramı, Nevruz sofrası başka ismiyle heft sin sofrası, Mehrgan bayramı sofrası, Sedre puşi bayramı, Evlilik bayramı, baharın ve sonbaharın başlangıcı üzere özel günler olduğunu belirterek şöyle konuştu:
“Mehrgan bayramında toplanan eserler muhtaçlık sahiplerine dağıtılır. Tirgan bayramında okçu Areş’in İran-Turan sonlarını belirlediği günün kutlaması yapılır. Tirin 10. gününde 7 renkli palmiye ağacı Areş’in okunun sembolü olarak tutulur ve rüzgar gününde rüzgara atılır. Tıpkı biçimde Tirgan bayramında yapılan öbür bir ritüel de suya su katıp kutlama yapılmasıdır.
Ateşin bulunduğu gün için yapılan kutlamalar da Sede bayramında yani ateşin bulunması gününde yapılır. İran padişahı Ruşen Şah vaktinde taşlar birbirine değdi ateş bulundu ve 10 Behmen’de (30 Ocak) bu olay kutlanır.”
Zerdüştlerde tek evlilik ve evlilik sofrası
Zerdüştlük dini mensuplarından Simin Dastani de kendi toplumlarındaki evlilik ve düğüne ait açıklamada bulunarak bir nikah anında “govah” ismi verilen 7 kişinin merasimde şahit olarak hazır bulunması gerektiğini belirtti.
Tek eşliliğe dayalı bir evlilik anlayışlarının olduğunu aktaran Dastani, evlilik için özel bir sofra kurulduğunu, sofrada bulunan her şeyin bir sembol olduğunu ve farklı manalara geldiğini anlatarak şöyle konuştu:
“Yumurta hamilelik ve doğurganlık sembolüdür. İğne ile iplik bağlılık sembolüdür, bir sorun karşısında karı kocayı dikişteki üzere çözülmeden bir ortada meblağ. Makas sıkıntıyla karşılaşan işlerin tahlilinde düğüm çözücü sembolüdür ve karı koca makasın iki keskin tarafı üzere birlikte ilerlemelidir.
Sofrada sikke (madeni para) ve nar da bulunur. Sikke rahmetin ve nar da karı kocanın nar taneleri üzere birbirine bağlı olmasının sembolüdür. Sofranın birden fazla yeşildir. Yeşil tabiattan geliyor ve yeşil bahtlı (bahtı açık) manasındadır. Gelin yeşil renkli örtüyü başına örter, damat da yeşil renkli damat şapkası takar. Şeker topları da yeşil örtüyle örtülür bu da yeşil bahtlılığın ve tatlılığın sembolüdür.”
Dastani, evlilik merasiminin gelin ve damada ikramlar verilmesi ile sonlandığını kaydederek sıhhati sembolize eden kekik otu ve pirincin birbirine karıştırıldığını, Zerdüşt din adamının bu karışımı gelinle damadın başına dökerek onlar için uzun ömür dileklerinde bulunduğunu anlattı.
Zerdüşt din adamının, gelin ve damada evlilik öğütlerini okuduktan sonra onlara tek bir soru sorduğunu aktaran Dastani, “Birbirlerini bedenen, ruhen ve eş olarak kabul ettiler mi yoksa kabul etmediler mi? Evet dediklerinde onlara 9 tane öğüt daha verir.” Sözlerinde bulundu.
Dastani, evlilik merasiminin davetlilere 7 kuru meyvenin karışımından oluşan “lork” ismi verilen kuruyemişin dağıtılmasıyla sona erdiğini kelamlarına ekledi.
Zerdüştlerin din kitabı Avesta ve bölümleri
Zerdüştlüğün kitabı olan Avesta’nın Yesna, Yeşt, Vispered, Vendidad ve Hurde Avesta (Küçük Avesta) olmak üzere 5 kısımdan oluştuğuna değinen Dastani, “Yesna övmek ve dua etmek manasındadır. Avesta’nın en kıymetli kısmıdır ve birebir biçimde Avesta’nın ilahileri sayılan gatalar da Yesna kısmında yer almaktadır.” diye konuştu.
Dastani, ayrıyeten, “Yeşt ve Vispered kısımlarında dini merasimler, bayramlar ve tarihi mitler yer alıyor. Vendidad ise sıhhat ve hijyen kısmıdır. Günümüzde bilimin ilerlemesinden ötürü bunları kullanmıyoruz. Hurde Avesta da Avesta lisanında yazılmış günlük ibadetlerin olduğu kısımdır.” tabirlerinde bulundu.
Muhabir: Haydar Şahin
