YEZD (AA) – İran’ın Yezd kentinde meskenlerin çatısında büyükçe soba bacalarını andıran ve “badgir” olarak isimlendirilen irili ufaklı kuleler bir yandan rüzgardan diğer güç kullanmadan konutları serinletirken başka yandan kenti gezmeye gelen ziyaretçilere hoş bir tecrübe yaşatıyor.
Çölün ortasında yer alan Yezd kentinde yüzyıllardır meskenlerin serinletilmesi için kullanılan bu doğal klimalar vakitle yerini elektrikli klimalara bırakmış olsa da Yezdliler yeni yapılan konutların çatılarına yine badgir yapıyorlar.
Çoğunluğu dikdörtgen görünüme sahip olan ve çeşitli estetik dokunuşlarla bulundukları binalara ihtişamlı manzara katan serinletme kuleleri kenti ziyarete gelen ziyaretçilere bilhassa gün doğumu ve gün batımında görsel şölen sunuyor.
Yezd kentinin UNESCO tarafından korunması gereken kültürel ömür alanı ilan edilen eski kent bölgesinde yoğunluklu olarak görülen bu kulelere neredeyse her mahallede rastlamak mümkün.
Dört, altı ve sekiz kanallı olarak imar edilen bu keleler çamur ve odundan yapıldığı için ziyan görülmesi durumunda tadilatla kurtarılamıyor, yine yapılması gerekiyor.
Bir örgüyü andıran biçimde odunları çapraşık bir biçimde yerleştirilen, ortaları çamurla doldurulduktan sonra yeniden birebir çamur ile sıvanan kulelerde hiçbir biçimde tuğla kullanılmıyor.
Tuğla ya da kerpiç ile yapılmayan, iskeleti odunlardan oluşan kulelerin ömrü de yapıldıkları odunların ömrü kadar oluyor.
En kısası bir meskenin çatısından itibaren 3 metre yüksekliği olan en uzunu ise 34 metre olan bu kuleler çöl sıcaklığındaki meskenlerin serinletilmesi için devrinin vazgeçilmez mimari modüllerinden biri sayılıyor.
Evlere altı derecelik bir serinlik katıyor
Bu doğal klimalar sayesinde konuttaki sıcaklık ile dış sıcaklık ortasında yaklaşık 6 derecelik bir ısı farkı oluşuyor.
Kulelerde bulunan gözlerden konuta gelen hava odun ve çamur sayesinde ısı kaybına uğrarken esmesi nedeniyle de içerdeki serinliği arttırıyor.
Evin halinden çok bulundukları bölgenin rüzgar istikametlerine nazaran konumlandırılıp kanalları ona nazaran dizayn edilen kulelerin bir kısmından konuta yeni hava girerken aksi taraftaki gözlerden ise meskendeki sıcak hava dışarı tahliye ediliyor.
Badgirler sayesinde meskenler bir yandan serinlerken başka yandan içerdeki hava daima değişerek tazeleniyor.
Evlerin havalandırma kanalları
AA muhabirine konuşan Kültürel Miras Kurumu Turist Rehberi Necme Enderi, kelam konusu kulelerin yıllarca süren bir emek, mühendislik bilgisi ve bölge halkının bir fikri olarak ortaya çıktığını söyledi.
Serinletme kulelerinin, elektriğin olmadığı bölümlerde hava akımı yaratarak serinlik elde etmek için yapıldığını aktaran Enderi, farklı periyotlarda yapılan bu yapıların tıpkı mahallede görülebileceğini söz etti.
Tarihi süreç içinde serinletme kulelerinin günümüzdeki biçimini aldığını söyleyen Enderi, “Bu bacalar birebir vakitte meskenlerin havalandırma kanalları oluyor. Günlerin en sıcak saatlerinde bu badgirler hava sirkülasyonu ile meskenlere serinlik veriyor.” diye konuştu.
Başka bir turist rehberi Hamid Hani de Yezd’in en yüksek hava kulesinin 34 metre yükseklikte olduğunu ve Devlet Abad Meydan’ında bulunduğunu belirtti.
Hani, kulelerin düzgün korunması gerektiğini belirterek, “Bu kulelerin odunları çürürse hepsinin yıkılması gerekiyor. Odun tuğla üzere değildir bir kısmını yıkıp yine yapamazsınız. Hepsini yıkıp tekrar yapmanız gerekir.” tabirlerinde bulundu.
Muhabir: Haydar Şahin
