PEKIN (AA) – Rus lider yeniden devlet başkanı seçilmesinden sonra ilk yurt dışı ziyaretini, 16-17 Mayıs tarihlerinde Çin’e yapacak. Çin Devlet Başkanı Şi Cinping de geçen yıl devlet başkanlığında yeni periyoda başlamasının akabinde birinci yurt dışı ziyareti için Rusya’yı tercih etmişti.
Putin’in ziyareti, memleketler arası ve bölgesel tansiyonların arttığı bir periyotta, iki ülke ortasında “kapsamlı stratejik paydaşlık koordinasyonu” olarak tanımlanan jeopolitik yakınlaşmayı güçlendirmeyi amaçlıyor fakat Batı’nın Ukrayna Savaşı nedeniyle uyguladığı ekonomik ve mali yaptırımların Çin şirketlerine kadar uzanması, ekonomik işbirliğinin hangi yollarla sürdürüleceği konusunda soru işaretleri oluşturuyor.
Putin, en son 7 ay evvel, Ekim 2023’te Pekin’de düzenlenen 3. Nesil ve Yol Forumu’na katılmak üzere Çin’i ziyaret etmişti. Bu, Rus başkanın, Rusya-Ukrayna Savaşı’nın başlamasının akabinde Çin’e yaptığı birinci ziyaret olmuştu.
“Çok kutuplu dünya tertibine katkı sağlıyoruz”
Rusya Devlet Başkanı, ziyareti öncesinde Çin ajansı Xinhua’ya verdiği yazılı mülakatta, Rusya ve Çin’in ekonomik işbirliğini ve dış siyaset uyumunu geliştirmesinin, iki ülkenin kalkınması ve refahının yanı sıra “adil ve çok kutuplu bir dünyanın” inşasına katkı sağlayacağını vurguladı.
Putin, “Daha geniş manada eşit ve karşılıklı yarara dayalı ekonomik ve insani işbirliğini geliştirerek Rusya ve Çin’in kalkınma ve refahına, dış siyasette uyumumuzu güçlendirerek de adil bir çok kutuplu dünya sistemine katkı sağlıyoruz.” sözlerini kullandı.
Ekonomik ve ticari işbirliğinin son yıllarda büyük gelişme gösterdiğini, iki ülke ortasındaki ticaret hacminin son 5 yılda ikiye katlandığını, Çin’in 13 yıldır Rusya’nın en büyük ticari ortağı pozisyonunda olduğunu tabir eden Putin, bunun, “dış zorluklara ve krizlere karşı bağışıklığa” işaret ettiğini belirtti.
Rus önder, Rusya ve Çin’in güç alanında büyük ölçekli yeni projelerle stratejik işbirliğini geliştirdiğini, iki ülke şirketlerinin para alışverişlerinin yüzde 90’ını lokal para ünitelerinden gerçekleştirdiğini kaydetti.
“Batı’nın nizam empoze etme teşebbüsüne karşı çıkıyoruz”
Rusya ve Çin’in milletlerarası alanda kilit problemlerde tıpkı yahut misal yaklaşımlara sahip olduğunu vurgulayan Putin, “Rusya ve Çin, Batı’nın palavralara ve iki yüzlülüğe, kimin yaptığı aşikâr olmayan mitik kurallara dayalı bir sistemi empoze etme teşebbüsüne karşı çıkıyor.” sözünü kullandı.
Putin, Rusya ve Çin’in öncülük ettiği Şanghay İşbirliği Örgütü ve BRICS Topluluğu üzere çok taraflı sistemlerin “Küresel Güney” ülkelerini birleştirdiğini vurgulayarak, “Rusya ve Çin’in etkin iştiraki, Batı’dan bağımsız çok taraflı örgütlerin ve tertiplerin muvaffakiyetini sağlıyor.” değerlendirmesinde bulundu.
Rus başkan, Ukrayna krizinin siyasi tahliline ait Çin’in getirdiği tekliflerin, Pekin’in krizin kökenini ve global jeopolitik tesirinin farkında olduğunu gösterdiğini ve Çin’in durumu istikrara kavuşturmaya yönelik samimi dileğini yansıttığını söz etti.
Rusya’nın “Soğuk Savaş mantığının” reddedilmesi, güvenliğin bölünmezliği, milletlerarası hukuka ve Birleşmiş Milletler Kaidesi’ne bütünlük içinde uyulması konusunda Çin ile hemfikir olduğunu vurgulayan Putin, “Biz hiçbir vakit müzakereyi reddetmedik, çatışmaya kapsamlı, sürdürülebilir ve adil tahlil bulmayı istiyoruz. Ukrayna ile diyaloğa hazırız ama bu türlü bir müzakere biz dahil çatışmaya dahil olan tüm ülkelerin çıkarlarını hesaba katmalı.” değerlendirmesinde bulundu.
Batı yaptırımları, ekonomik bağlantılara engel
Son bir yılda ABD ve Avrupa’nın, Ukrayna Savaşı nedeniyle yaptırım uyguladığı şirketlere Çinli şirketleri de eklemesi, Rusya ile Çin ortasındaki ekonomik işbirliğini olumsuz etkileyebilir.
ABD, Rusya-Ukrayna Savaşı’nın başlamasının ikinci yıl dönümü öncesinde, 23 Şubat’ta, Rusya’ya Ukrayna Savaşı’nda askeri takviye sağlayabilecek eserlerin ticaretini yaptıkları gerekçesiyle 9 Çinli şirketi yaptırım listesine alırken 8 Çinli şirkete ihracat kısıtlamaları getirdi.
Avrupa Birliği de 24 Şubat’ta Rusya’ya yönelik 13’üncü yaptırım paketine birinci defa Çinli şirketleri dahil etti.
Yatırım uygulanan Çinli şirketlerin askeri ve sivil ikili kullanıma sahip eserleri, Rusya’ya tedarik ederek savaşta yararlanacağı savunma sanayi temelinin güçlendirilmesine katkı sağladıkları argüman ediliyor.
Rusya’ya mali yaptırımlar ikili ticareti de olumsuz etkiliyor. Çin’in Renmin Üniversitesine bağlı Çongyang Mali Çalışmalar Enstitüsünün yayımladığı rapora nazaran, mart ayı prestijiyle iki ülke şirketleri ortasındaki para transferlerinin yüzde 80’i askıya alınmış durumda. Enstitü, Rusya ile ticarete aracılık eden finans kurumlarının ikincil yaptırımlardan etkilenebileceği ikazında bulunuyor.
Rusya ile ilgiler, Çin’in global siyasetinin köşe taşı
Ukrayna Savaşı’nın yarattığı belirsizliklere karşın, ABD ile rekabet halindeki Çin, Rusya ile stratejik iştirakini sürdürmeyi ve geliştirmeyi kritik görüyor.
Çin Devlet Başkanı Şi, martta düzenlenen Ulusal Halk Kongresi’nde yeniden devlet başkanı seçilerek iktidarını üçüncü periyoda taşımasının akabinde birinci yurt dışı ziyaretini Rusya’ya yapmıştı.
Şi, ziyarette, Putin’e hitaben, “Şu anda dünya yüzyılda bir görülecek bir değişimden geçiyor ve bu değişime biz taraf veriyoruz.” tabirlerini kullanmıştı.
Ziyarette iki önder, bağlantıların yeni bir boyuta yükseltilmesine dair anlayış birliğine varmış, Pekin ile Moskova ortasında stratejik işbirliğinin global boyutta genişletilmesini vurgulamıştı.
Çin’in Rusya-Ukrayna Savaşı’ndaki tutumu
Çin ile ABD ortasında jeostratejik rekabetin ve bölgesel tansiyonların arttığı bir periyotta başlayan Rusya-Ukrayna Savaşı, misal meydan okumalarla karşı karşıya olan Moskova ile Pekin’i yakınlaştırmıştı.
Çin ve Rus önderlerin, savaşın başlamasında çabucak evvel, 4 Şubat 2022’de, Putin’in Pekin Kış Olimpiyatları için Çin’e yaptığı ziyaretteki görüşmede, “iki ülke ortasındaki dostluğun limiti olmadığını” vurgulayan ortak açıklaması, Pekin idaresinin kısa müddet sonra başlayacak savaştan haberdar olduğu ve örtülü onay verdiğinin işareti olarak yorumlanmıştı.
Çin, her ne kadar savaşın akabinde Rusya’ya yönelik milletlerarası yaptırımlara katılmasa da ABD ve Avrupa ile ekonomik münasebetlerine ziyan vermemek için yaptırımların çerçevesine büyük ölçüde uymuştu.
Öte yandan Pekin, yaptırımların Avrupa ile Rusya ortasındaki alışverişleri kısıtlamasıyla istikamet değiştiren ticaretten de çıkar sağlamış, savaşın akabinde iki ülke ortasındaki ticaret hacminin, bilhassa güç alanında arttığı gözlenmişti.
ABD ve Avrupa, Rusya’ya savaşta silah dayanağı sağlamaması tarafında Çin’i uyarırken, Pekin direkt silah satışı yapmasa da Moskova ile ortak askeri tatbikatlar dahil askeri ve sanayi işbirliğini sürdürmüştü.
Barış tekliflerinden arabuluculuğa
Çin, savaşın yıl dönümü olan 24 Şubat 2023’te krizin siyasi tahlili için tekliflerini içeren 12 unsurluk “tutum belgesi” açıklamış, evrakta, gerginliklerin evreli azaltılarak ateşkesin sağlanması gerektiği vurgulanmıştı.
Ateşkes önerisi, ABD ve Avrupa Birliği’nin yanı sıra öneriyi fiili durumun resmiyete dökülmesi olarak algılayan Ukrayna tarafından da kabul görmemişti. Kiev idaresi, bu şartlardaki bir barışın “savaşın dondurulması” manasına geleceğini lisana getirmişti.
Rusya da Çin’in görüşüne ehemmiyet verdiğini lakin mevcut şartlarda Ukrayna probleminin tahlilinde barış yoluna geçişin sağlanması için gerekli koşulların oluşmadığını bildirmişti.
Devlet Başkanı Şi, marttaki Moskova ziyaretinde Ukrayna meselesine siyasi tahlil davetinde bulunsa da ziyarette stratejik işbirliğinin global boyutta genişletilmesine yapılan vurgu, Çin’in Rusya’ya dayanağını sürdürdüğünün işareti olarak yorumlanmıştı.
Şi, Çin’in Avrasya İşlerinden Sorumlu Özel Temsilcisi Li Hui’yi, Rusya, Ukrayna ve başka ülkelere göndererek bir arabuluculuk tabanı arasa da şu ana dek üç tıp yürütülen “mekik diplomasisinden” somut sonuç alınabilmiş değil.
“Kapsamlı stratejik uyum ortaklığı”
Çin ve Rusya, ikili bağlantılarını, “yeni periyotta kapsamlı stratejik uyum ortaklığı” olarak tanımlıyor. Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Kurulunun daimi üyesi olan iki ülke, ABD ve Batılı müttefiklerinin tartısına karşı global meselelerde birçok vakit birbirini destekleyen siyaset tercihlerini ortaya koyuyor.
İki ülke, kuruluşuna öncülük ettikleri Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) ve BRICS çok taraflı platformlarda da işbirliğini sürdürüyor.
Muhabir: Emre Aytekin
