Son birkaç yıldır, Türkiye‘nin Doğu Avrupa devletleriyle, özellikle Polonya, Macaristan ve Romanya ile ilişkilerinde artan bir eğilim var. Yaklaşımlarındaki farklılıklara rağmen, Türkiye ile ortak çıkarları paylaşıyorlar. Avrupa, özellikle Rusya‘nın 2022’de Ukrayna’yı işgal etmesinin ve tırmanan göç krizinin ardından güvenlik zorluklarına karşı bağışık olmadığından, Ankara ile bu Doğu Avrupa devletleri arasındaki gelişen bağlar daha yakından incelenmeyi hak ediyor.
Türkiye, Doğu Avrupa ülkeleriyle ilişkilerini geliştirmek için üç temel alana odaklanıyor: Avrupa güvenlik çerçevesinin bir parçası olarak NATO içinde askeri iş birliğinin kurulması; Ankara’nın AB üyelik süreci konusunda farklı görüşlere sahip ülkelerle ilişkilerin dengelenmesi; ve Polonya, Romanya ve Macaristan’ın çıkarları doğrultusunda Doğu Avrupa’daki siyasi ve ekonomik nüfuzunun güçlendirilmesi.
Bu devletler arasında Polonya, Türkiye ile daha yakın güvenlik ilişkileri arıyor. Her ikisi de NATO’nun kilit üyeleri ve Türkiye, ABD’den sonra NATO’nun ikinci büyük ordusuna sahip ve Polonya üçüncü sırada. Yeni açıklanan rakamlara göre, Polonya’nın ordusunun büyüklüğü son on yılda iki katından fazla arttı. 2014’te 99.000 personele sahipti, o zamanlar NATO‘nun sadece dokuzuncu büyük ordusuydu, ancak NATO’nun bu yılki tahminlerine göre şimdi 216.100.
Polonya, Avrupa da dahil olmak üzere dünyanın farklı yerlerinden büyük ilgi gören Türk savunma sanayisine ilgi duyan devletler arasında yer alıyor. Haziran ayında Türk üretici Baykar, 270 milyon dolara mal olan Bayraktar TB-2 adlı son Türk İHA partisini Polonya’ya teslim etti.
Polonyalı siyaset yapıcılar, çoğunlukla Ankara’nın Rusya’ya yaklaşımıyla ilgili olan farklılıklarına rağmen ülkelerinin Türkiye ile güçlü güvenlik ilişkilerini sürdürmesinin elzem olduğunu vurguluyor. Polonya, doğu kanadında önemli bir NATO müttefiki olarak hizmet veriyor. Hem Türkiye hem de Polonya, NATO’nun kolektif güvenlik ilkelerine güçlü bir bağlılık gösterdi ve ittifakın ortak tehditlere karşı iş birliğini içeren faaliyetlerinin bir parçası.
Güçlü iradelerine rağmen, savunma iş birliklerinin kapsamı ve etkinliği henüz potansiyeline ulaşmadı. Her iki devlet de, ikili veya çok taraflı olarak, yalnızca kendi güvenliklerini güçlendirmek için değil, aynı zamanda Avrupa’nın ve ötesindeki daha geniş istikrara katkıda bulunmak için savunma bağlarını güçlendirmeye çalışıyor. Rus saldırganlığı, terörizm ve karma tehditlerin neden olduğu bölgesel istikrarsızlık, yaygın güvenlik zorluklarıdır. NATO çerçevesi içinde ve ötesinde, ittifakın doğu kanadını güçlendirmek için koordineli stratejiler yoluyla bu tehditlere karşı koyabilirler. Dahası, Polonya, 2005’te başlayan ancak Ankara’nın birliğin bazı üyeleriyle gergin ilişkileri nedeniyle duraklayan Türkiye’nin AB’ye katılımını tam olarak destekliyor; ancak Polonya, Romanya veya Macaristan değil.
Varşova, Türkiye ve Romanya‘yı Polonya’nın “ana müttefikleri” olarak tanımladı ve bu üç devletin dışişleri bakanlarının NATO’nun doğu kanadının güvenliğine yatırım yapma ihtiyacı konusunda uyum sağlamaları gerektiğini söyledi. Türkiye ve Romanya, Bulgaristan ile birlikte Temmuz ayında Ukrayna’dan gelen tahıl sevkiyatlarının güvenliğini sağlamak için Karadeniz’de ortak mayın temizleme operasyonlarına başladı. Türkiye liderliğindeki anlaşma kapsamında, üç ülke Rusya’nın işgalinin başlangıcından bu yana Karadeniz’de sürüklenen mayınları temizleme çabalarını denetlemeyi amaçlıyor. Diğer NATO üyeleri girişimde yer almazken, 2022’de Karadeniz Tahıl Girişimi’ne aracılık eden Türkiye, mayın temizleme anlaşmasında önemli bir rol oynuyor.
Karadeniz, bu üç devletin de üyesi olduğu NATO için stratejik öneme sahiptir. Türkiye ve Romanya da NATO hava sahasının doğu kanadını F-16 savaş uçaklarıyla korumaktadır. Geçtiğimiz Aralık ayında, Türk F-16 savaş uçakları, NATO’nun güneydeki gelişmiş hava polisi misyonuna ilk kez katılmak üzere Romanya’ya geldi.
Romanya ve Polonya ile karşılaştırıldığında Macaristan, NATO ve Rusya’ya yaklaşımında Türkiye ile daha fazla ortak noktaya sahip. Bazı NATO ve AB üyeleri Türkiye’yi ittifak içinde tek başına bir ülke olarak görürken, Macaristan onu yakın bir ortak ve daha geniş dış politika stratejisinin bir parçası olarak bir rol modeli olarak görüyor.
Macaristan ve Türkiye, İsveç’in transatlantik askeri ittifakına katılma teklifini onaylamakta ayak direyen tek iki NATO ülkesiydi. İsveç, Mart ayında, ancak Ankara ve Budapeşte sonunda onayladıktan sonra NATO’nun tam üyesi oldu. Yine de bu, NATO ile pazarlık yapma çıkarlarının aynı amaç için olduğu anlamına gelmiyordu, çünkü talepleri farklıydı.
Ayrıca, Türkiye ve Macaristan Ukrayna’yı destekleme konusunda tereddüt etseler de, dış politikaları genellikle NATO öncelikleriyle çatışıyor. Hem Türk hem de Macar liderler NATO içinde safları bozdular ve Moskova ile ilişkileri sürdürmeye çalışırken Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile görüştüler. Örneğin, Macaristan Ukrayna için güvenlik yardımı ve eğitim çalışmalarına katılmayacağını açıkça belirtti, Romanya ise Temmuz ayında 10 yıllık bir güvenlik anlaşmasının imzalanmasıyla zirveye ulaşan Ukrayna’nın en sadık müttefiklerinden biri oldu. Bu, Türkiye’nin işbirliği yapmayı hedeflediği Doğu Avrupa devletleri arasında farklı görüşler olduğunu gösteriyor.
Macaristan ayrıca AB içinde ekonomik tarafsızlık için çabalıyor, buna “geleneksel Batı hizalanmasından bir kayma” da dahil. Bu bağlamda, Türkiye ile enerji iş birliğine girdi. Macaristan, Nisan ayında Türkiye’den gaz ithal eden ilk komşu olmayan ülke oldu.
Bu Doğu Avrupa ülkelerinin Türkiye ile ilişkilerine bakıldığında, NATO içindeki konumlarını yeniden tanımlamayı ve Türkiye ile güçlü bir iş birliği yoluyla askeri yeteneklerini güçlendirmeyi amaçladıklarını iddia etmek güvenlidir. Yaklaşımları sıklıkla çatışsa da, NATO tüm bu ülkeler için temel bir dış politika önceliği olmaya devam ediyor ve bu, Türkiye’ye bakış açılarını şekillendiriyor.
ADEM YAŞAR
