Uluslararası ilişkilerde ittifakların farklı biçimleri ve motivasyonları vardır. Ancak hiçbir ittifak kalıcı olarak kabul edilemez, çünkü gelişen politikalar ve değişen ulusal çıkarlar bunların çöküşüne veya yenilerinin kurulmasına yol açabilir. Türkiye bir zamanlar İsrail’in müttefiki olarak görülüyordu, ancak şimdi Tel Aviv, Ankara’nın ulusal güvenlik tehdidi olarak gördüğü Kürtleri “doğal müttefikleri” olarak görüyor.
Göreve başlarken yaptığı ilk konuşmada, yeni İsrail Dışişleri Bakanı Gideon Sa’ar bu hafta İsrail’in Kürtlere ulaşması gerektiğini ve bu yaklaşımın hem siyasi hem de güvenlik yönleri olduğunu söyledi. Açıklaması, Tel Aviv’in Türkiye ile ilişkilerinin İsrail’in Gazze’deki kanlı savaşı nedeniyle dibe vurmasıyla geldi. Türkiye’nin eskiden bir müttefik olduğunu, bazı Arap devletlerinin ise düşman olduğunu ve gelecekte işlerin nasıl ilerleyeceğini bilmenin imkansız olduğunu söyledi. Bu doğrudur çünkü İsrail için öncelik ilkeler değil çıkarlardır ve bu Kürtlere yönelik politikasında açıkça görülebilir.
1990’larda, Türk-İsrail ittifakı, Türkiye ve birçok Batılı ülke tarafından terör örgütü olarak kabul edilen Kürt PKK‘yı destekleyen devletler için kritik bir tampon olarak görülüyordu. Suriye’den ve daha az ölçüde İran ve Irak’tan PKK‘ya verilen destek nedeniyle, Türkiye ve İsrail 1996‘da askeri iş birliği konusunda bir mutabakat zaptı imzaladı. Bu askeri iş birliği, daha güçlü istihbarat iş birliği, lojistik destek ve Türk ordusu için eğitim içeriyordu.
Arap devletleri bu askeri işbirliğini kendilerine karşı yönlendirilmiş olarak algılarken, Türkiye ve İsrail ittifaklarının bölgedeki hiçbir tarafa yönelik olmadığında ısrar ettiler. Ancak, bu açıkça Suriye, Irak ve İran‘a karşı bir caydırıcıydı; zira bu ülkeler Türkiye’ye karşı PKK‘yı desteklemelerine rağmen kendi topraklarında Kürtlerle de sorunları vardı.
Ankara’nın İsrail ile PKK konusunda örtüşen çıkarları, o zamanki Türk savunma bakanı tarafından vurgulandı. Bakan, Türkiye ve İsrail’in Suriye’nin PKK’ya desteği konusunda aynı fikirde olduğunu söyledi. O dönemde İsrail başbakanı olan Benjamin Netanyahu, PKK’nın bir terör örgütü olduğunu ve İsrail’in bir Kürt devleti kurulmasına karşı olduğunu söyledi. Bu şekilde Tel Aviv, Şam’ın Kürtlere ve diğer gruplara verdiği desteğin Türkiye ve İsrail tarafından bir güvenlik tehdidi olarak görülmesi nedeniyle Ankara’nın Suriye destekli PKK’ya yönelik politikasını gizlice desteklemeyi kabul etti.
Aynı başbakan yönetimindeki bugünkü İsrail, bir zamanlar karşı olduğu Kürtlerle daha yakın bağlar kurulması çağrısında bulunuyor. Bu şaşırtıcı değil, zira İsrail aynı zamanda 2017’de Irak’taki Kürdistan Bölgesel Hükümeti tarafından düzenlenen bağımsızlık referandumunu açıkça destekleyen bölgedeki tek ülkeydi. Bunun Türkiye ve İran’daki Kürt bağımsızlık özlemlerini körükleyebileceğinden endişe eden Ankara ve Tahran, referanduma hem şiddetle karşı çıktı hem de eleştirdi.
İsrail’in değişen tutumu, Kürtlere yönelik politikasının ideolojik olarak yönlendirilmediğini, daha çok Türkiye ile ilişkilerinin gidişatına bağlı olduğunu kanıtlıyor. Raporlara göre, 1996 askeri anlaşması kapsamında Türkiye, PKK’ya karşı mücadelede İsrail’den satın aldığı Heron insansız hava araçlarını kullandı. PKK ve destekçileri ayrıca uzun süredir İsrail istihbaratını, 1999’da Türk istihbaratı tarafından Nairobi’de yakalandıktan sonra liderleri Abdullah Öcalan’ın hapsedilmesinde rol oynamakla suçluyor. Ve İsrail 2017 referandumunu desteklediğinde, Kürtler, raporlara göre, İsrail’in “sadece kendi ulusal çıkarlarına hizmet ettiğinde konuştuğunu ve Kürt davasını gerçekten umursamadığını” belirttiler.
Devletlerin çıkarları ve kimlikleri statik değildir. Çıkarlar geliştikçe, yaklaşımlar da iç ve uluslararası ortamlardaki gelişmeler nedeniyle değişebilir. Bu değişimler bir devletin dış politika söylemine hakim olabilir.
Kürtlere yönelik yeni İsrail dış politika yaklaşımının, Türkiye’nin İsrail saldırganlığıyla karşı karşıya kalan Filistin halkına verdiği desteğe bir yanıt olduğu çok açık. İsrail’in Kürtlere çağrısı, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan‘ın İsrail ile tüm bağları kopardığını duyurmasından sadece üç gün önce geldi. Erdoğan Çarşamba günü şunları söyledi: “Tayyip Erdoğan liderliğindeki Türkiye Cumhuriyeti hükümeti, İsrail ile ilişkileri sürdürmeyecek veya geliştirmeyecek… ve bu duruşu gelecekte de sürdüreceğiz.” Erdoğan ayrıca tüm bölge ülkelerini İsrail’in Filistin halkına yönelik saldırganlığını sona erdirmek için işbirliği yapmaya çağırdı. Bu bağlamda, İsrail’in Kürtlere yönelik yaklaşımının ardındaki nedenleri anlamak daha kolaydır.
Ancak burada çarpıcı bir fark var. Bağımsız bir Filistin devleti tüm bölge devletleri tarafından desteklenirken, bağımsız bir Kürt devleti İsrail dışında kimse tarafından desteklenmiyor ve İsrail böyle bir ülkenin kurulmasını Ortadoğu’daki konumunu güçlendirme şansı olarak görüyor.
İsrail’in Kürtlere yönelik politikası, daha geniş bir Orta Doğu vizyonuyla yakından bağlantılı olmaya devam ediyor. Bu yaklaşım, yalnızca şimdi değil, on yıllar önce bile, bölge devletleri tarafından özellikle bir tehdit olarak görülüyor. Örneğin, 1966’da Irak Savunma Bakanı Abdülaziz El-Ukayli, Irak Kürtlerini Orta Doğu’da “ikinci bir İsrail” kurmaya çalışmakla suçladı. Irak Kürtleri, on yıllar sonra, 2017’de referandumlarını düzenlediğinde, Irak, Türkiye ve İran’daki hükümetlerin hepsi bunu reddetti.
İsrail’in özerklik talep eden Kürtlere yaklaşımı, Tel Aviv’in Filistinlilerin haklarını destekleyen bölge devletlerini zayıflatmak için Kürtleri kullanmaya çalışmasının çaresizliğini ortaya koyuyor.
ADEM YAŞAR
