PEKİN (AA) – Çin Dışişleri Bakanlığından yapılan açıklamalara göre, zirve toplantısında konuşan Devlet Başkanı Şi, Orta Asya ülkelerinin liderleriyle de ikili görüşmeler yaptı.
Şi, zirvede yaptığı konuşmada, 2023’te Çin’in Şian şehrindeki ilk liderler zirvesinden bu yana Çin ve Orta Asya ülkelerinin Kuşak ve Yol işbirliğini daha fazla derinleştirdiğini ve somutlaştırdığını, Çin ile bölge arasındaki ticaret hacminin yüzde 35 artış kaydettiğini ve sanayi yatırımları, yeşil madencilik, teknolojik inovasyon ve diğer alanlarda işbirliğinin geliştiğini belirtti.
Yakın dönemde Çin-Kırgızistan-Özbekistan Demiryolu projesine start verildiğini ifade eden Şi, Çin ile Kazakistan arasında üçüncü demiryolu bağlantısının kurulmasında, Çin-Tacikistan kara yolunun ikinci aşama restorasyonunda ve Çin-Türkmenistan enerji işbirliğinde ilerleme kaydedildiği söyledi.
Şi, artan sayıda Çin şehri ile Orta Asya ülkeleri arasında yük treni seferleri yapıldığına, Trans-Hazar Uluslararası Taşımacılık Güzergahının yenilendiğine ve genişletildiğine değindi.
“İnsanlık orman kanununa dönmemeli”
Tarife savaşlarının ve ticaret savaşlarının kazananının olmayacağını, tek taraflılığın, korumacılığın ve hegemonya arayışlarının geri tepeceğini ve yapanlara zarar vereceğini belirten Şi, “Tarih geriye değil ileri gitmeli. Dünya bölünmek yerine birleşmeli. İnsanlık orman kanununa geri dönmemeli, ortak geleceği paylaşan topluluğu inşa etmeli.” dedi.
Şi, Çin’in Orta Asya ülkeleri ile işbirliğini derinleştirerek sürdürmek için yoksullukla mücadele, eğitim değişim programları ile çölleşmenin önlenmesi ve kontrolü alanlarında 3 işbirliği merkezi, ticaretin kolaylaştırılmasına için de bir işbirliği platformu kuracağını ifade etti.
Çin’in bu yıl içinde Orta Asya ülkelerine 1,5 milyar yuan (210 milyon dolar) mali yardım yapacağı taahhüdünde bulunan Şi, ayrıca gelecek 2 yılda 3 bin Orta Asya ülkesi vatandaşına mesleki eğitim fırsatı sağlanacağını kaydetti.
Güvenlik işbirliği
Şi, Orta Asya ülkelerine bölgesel güvenlik yönetimini geliştirme, kanun koruma ve emniyet alanlarında işbirliğini artırarak, terör, ayrılıkçılık ve aşırıcılık ile ortak mücadele çağrısında bulundu.
Çin’in Orta Asya ülkelerinin ulusal savunma, kanun koruma ve emniyet kapasitelerini modernize etmesini desteklediğini kaydeden Şi, bu ülkelere terörle, sınır aşan organize suçlarla mücadelede siber güvenlik ve biyo-güvenlik konularında destek olacaklarını ifade etti.
Şi, Afganistan’ın, Çin’in ve Orta Asya ülkelerinin ortak komşusu olduğuna dikkati çekerek bu ülkenin yeniden inşasına ve kalkınma kapasitesini geliştirmesine ve en kısa sürede barışa ve istikrara kavuşmasına yardımcı olmaları gerektiğini söyledi.
Zirvede Çin ve Orta Asya ülkeleri arasında “Ebedi İyi Komşuluk ve Dostane İşbirliği Anlaşması” imzalandı. Çin daha önce Rusya ve Pakistan ile de benzer anlaşmalar imzalamıştı.
“(Orta Doğu’da) askeri çatışma çözüm değildir”
Çin lideri, konuşmasında, İsrail’in İran’a yönelik askeri operasyonuyla Orta Doğu’da gerilim ani tırmanışından derin endişe duyduklarını vurgulayarak, “Çin, diğer ülkelerin egemenliğini, güvenliğini ve toprak bütünlüğünü ihlal eden her türlü eyleme karşıdır, askeri çatışma çözüm değildir.” dedi.
Şi, tüm ilgili tarafların Orta Doğu’da gerilimin en kısa zamanda düşürülmesi, daha fazla tırmanmasının önlenmesi için birlikte çalışması gerektiğinin altını çizdi.
Çin’in güvenilir ortak olmayı sürdüreceği mesajı
Şi, ülke liderleriyle yaptığı ikili görüşmelerde de ABD’nin tarife artışları nedeniyle dünya ekonomisinde belirsizliğin hakim olduğu bir dönemde çok taraflılığı ve küresel ticaret sistemini korumanın önemine işaret ederek, Çin’in bu süreçte güvenilir bir ekonomik ortak olmayı sürdüreceği mesajını verdi.
Çin lideri, ev sahibi Kazakistan’ın Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev ile görüşmesinde, Kuşak ve Yol Girişimi’nin Hazar geçişli ulaştırma güzergahlarında kritik kavşağındaki ülkeye, sınır aşırı demir yolu projelerini hızlandırma ve gümrük limanlarının altyapısını güçlendirme çağrısı yaptı.
Çin ile Kazakistan arasında siyasi güvenin artırılması gerektiğini dile getiren Şi, “Pekin ve Astana, çalkantılı zamanlara birbirlerine güçlü bir dayanak olmalı.” ifadesini kullandı.
Liderlerin görüşmesinin ardından iki ülke arasında ticaret, yatırım, teknoloji, turizm ve gümrük alanlarını içeren 24 işbirliği protokolü imzalandı.
Enerji, ulaştırma ve güvenlik
Şi, Türkmenistan Devlet Başkanı Serdar Berdimuhamedov ile görüşmesinde iki ülkenin doğal gaz alanındaki işbirliğini genişletmenin yanı sıra enerji dışı sektörlerde de işbirliği fırsatlarını araştırması gerektiğine işaret etti.
Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman ile görüşmesinde iki ülke arasında ticaret ve yatırımların artırılması ve ulaştırma altyapısının geliştirilmesi gerektiğini ifade eden Şi, Afganistan ile uzun bir sınıra sahip ülke ile kanun koruma ve güvenlik alanlarında da işbirliğini derinleştirme ve terörizm, ayrılıkçılık ve aşırıcılığa karşı ortak mücadele çağrısında bulundu.
Şi, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov ile görüşmesinde Çin-Kırgızistan-Özbekistan Demiryolu’nun inşasını ana öncelik olarak gördüklerini aktarırken, iki ülkenin ayrıca yeşil enerji, yeşil madencilik ve yapay zeka gibi alanlarda işbirliğini büyütebileceğine belirtti.
Çin lideri, Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev ile görüşmesinde ise iki ülkenin ticaretin daha fazla serbestleşmesi ve kolaylaştırılması için gereken düzenlemelerin yanı sıra kalkınma stratejilerini uyumlaştırması ve yönetimde deneyim paylaşımında bulunması çağrısı yaptı.
Çin-Orta Asya mekanizması
Çin ile Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan’ı bir araya getiren “C+C5” işbirliğinin ilk liderler zirvesi, 18-19 Mayıs 2023’te, Çin’in ev sahipliğinde, tarihi İpek Yolu’nun başlangıç noktası kabul edilen Şaanşi eyaletinin merkezi Şian’da düzenlenmişti.
Liderler, zirve toplantılarının iki yılda bir düzenli yapılmasına karar verirken, işbirliği mekanizması için Çin’in Şian şehrinde bir sekretarya kurulmuştu.
Muhabir: Emre Aytekin
