Rusya Taliban’la ilişkilerini derinleştiriyor. Batı karşıtı politika izleyen her ortak Kremlin tarafından kabul edilebilir hale geldi.
Taliban liderleri düzenli olarak Rusya’yı ziyaret ediyor ancak Moskova’daki örgütleri hâlâ yasaklı terör örgütleri listesinde yer alıyor. Moskova ile “Afganistan İslam Emirliği” arasındaki temaslar, özellikle Rusya’nın Şubat 2022’de Ukrayna’yı geniş çaplı işgalinin başlamasından sonra yoğunlaştı. Kabil ve Moskova’daki güçlü Amerikan karşıtı duygular ortak zemin oluşturuyor. Ancak Rusya’nın sahadaki ekonomik etkisi sınırlıdır ve Pakistan veya Çin gibi bölgedeki gerçekten büyük oyuncularınkiyle karşılaştırılamaz.
1996’dan 2001’e kadar olan ilk Taliban yönetimi sırasında Rus yetkililer radikal İslamcıları çok eleştirdi. Rusya Federasyonu’nun güneyinde kanlı bir savaşın sürdüğü bir dönemde Taliban’ın Çeçenistan’ın bağımsızlığını tanıması Kremlin’i özellikle öfkelendirdi. En azından bu nedenle, 2001 yılında henüz genç olan Başkan Vladimir Putin, başlangıçta ABD ve müttefiklerinin Taliban’a karşı askeri operasyonunu destekledi.
Ancak o zamandan bu yana yirmi yıl geçti. Taliban 15 Ağustos 2021’de herhangi bir direnişle karşılaşmadan Kabil’i işgal ettiğinde dünya farklıydı. Batılı ülkelerin büyükelçilikleri personellerini tahliye etti ve gizli belgeleri alelacele yaktı. Ancak sahadaki Rus diplomatik misyonu etkilenmedi. Kimse yurt dışına çıkarılmadı.
Kabil’in düşüşünden sadece iki gün sonra, Rusya büyükelçisi Dmitry Shirnov, Taliban’la kamuoyu önünde görüşen ilk yabancı diplomat oldu. Aynı zamanda Rusya büyükelçiliği, sanki Taliban’la oynuyormuşçasına, devrilen Afgan Devlet Başkanı Eşref Gani’nin para dolu arabalarla “en utanç verici şekilde” kaçtığı mesajını yaydı. Taliban Kabil’i zaferle işgal ettiğinde Moskova zaten radikallerle yakın temaslar kurmuştu. Rusya’nın başkentinde eski cumhuriyet yetkilileri ile yeni emirlik arasında “Moskova formatında” görüşmeler zaten yapılmıştı. Bu, bugün de devam ediyor, ancak önceki otoriteler olmadan.
Batılı birliklerin geri çekilmesiyle birlikte Taliban, Afganistan’ın artık 20 yılı aşkın bir süredir ABD işgali altında olduğu anlatısını duyurdu . Moskova’nın Washington’la ilişkilerinin zaten kötüleştiği bir dönemde, tam da bu perspektif onların argümanlarına yardımcı oldu. Bu süreçte, Rusya Federasyonu’nun öncülü olan Sovyetler Birliği’nin de 1979’dan 1989’a kadar kendi askerleriyle Afganistan’da bulunduğuna dair anılar unutuldu.
Sovyetler, 20. yüzyılın ikinci yarısında Afganistan’daki en önemli dış aktördü . 1950’li ve 1980’li yıllar arasında SSCB’nin katılımıyla ülkede havalimanlarından sulama sistemlerine kadar 130 sanayi ve altyapı tesisi inşa edildi. Bugün bile, geleneksel Doğu Bloku dönemini hatırlatan paslanmış ekipman veya arabalara Kabil sokaklarında sıklıkla rastlamak mümkün. Rusça hâlâ eski nesil Afganlar arasında yaygın olarak konuşulan bir dildir.
Ancak Moskova’nın harika günleri çoktan geride kaldı. Yüksek işsizlik ve durgun ekonomi karşısında göç etmeyi hayal eden genç Afganlar, geri dönüş seçeneği rolünü üstlenen Rusya’dan çok ABD’yi düşünme eğiliminde. Afgan gençleri için Rusya’ya gitmenin de kolay bir yolu yok: Eğitim vizeleri ancak büyük bürokratik çabalarla alınabiliyor ve Rusya’nın başkentine yapılan insansız hava aracı saldırılarına ilişkin raporlar da Rusya’nın savaştan zarar gören Afgan göçmenler için çekiciliğini azaltıyor. Yumuşak güç alanında da Rusya sahada pek aktif değil. Herhangi bir eğitim programı veya insani yardım yok; örneğin Türkiye, Afganistan’daki liseler ve diğer okullardan oluşan bir ağa sponsorluk yapıyor.
Ekonomik açıdan bakıldığında, Rusya’nın yerel varlığı da sınırlıdır.İstatistik otoritesi NSIA’nın verilerine göre Rusya, bu yıl 289 milyon ABD doları ticaret hacmiyle İran’ın (1,4 milyar) çok gerisinde yalnızca sekizinci sırada yer alıyor . Çin ( 1,2 milyar ) veya Pakistan ( 1,2 milyar ). Dünya Bankası’na göre Afgan ekonomisi de son iki yılda yüzde 35’lik ekonomik çöküş ve büyük kıtlık nedeniyle sarsıldı . BM’ye göre Afganların üçte ikisi yoksulluk sınırının altında yaşıyor.
Bu durumda Taliban’ın Rusya’dan hammadde tedariği konusunda büyük umutları var. Eylül 2022’de Moskova ve Kabil büyük bir ekonomik anlaşmaya vardı. Rusya, Afganistan’a her yıl yaklaşık bir milyon ton benzin, aynı miktarda dizel ve yarım milyon ton sıvılaştırılmış doğal gaz tedarik edecek. Ayrıca Afganistan’a her yıl 2 milyon ton Rus buğdayı ihraç edilecek. Taliban’a göre bu malların tamamının dünya fiyatlarına göre indirimli olarak demiryolu ve karayoluyla Afganistan’a gelmesi bekleniyor. Moskova anlaşmayı onayladı ancak ayrıntılar konusunda sessiz kaldı.
Şubat 2023’te Rusya büyükelçisi, Rusya ile Taliban arasında ülkenin kuzeyinde bir termik santral inşa edilmesi konusunda anlaşma yapıldığını duyurdu. Ona göre Rus boru üreticileri, Türkmenistan’dan Pakistan ve Hindistan’a uzanan doğalgaz boru hattının Afgan kısmının inşasında yer alıyor; ancak tüm bu planlar şu ana kadar sadece kağıt üzerinde mevcut ve bunların uygulanmasına dair herhangi bir haber yok.
Görünüşe göre Taliban ile bu tür ilişkileri genişletmek Kremlin için bir öncelik. Rusya’nın, Taliban’ın Moskova’daki Afgan büyükelçiliğinde maslahatgüzar olarak akredite edildiği birkaç ülkeden biri olması tesadüf değil. Ancak artık feshedilmiş olan İslam Cumhuriyeti’nin bayrağı hâlâ Moskova büyükelçilik binasının üzerinde dalgalanıyor. Moskova hükümeti, ister İran, ister Kuzey Kore, ister Taliban olsun, açıkça Batı karşıtı politika izleyen herkesle işbirliği yapmaya son derece istekli. Moskova bunu yaparak, ekonomik işbirliği ne kadar geniş kapsamlı olursa olsun, kendi Batı karşıtı söyleminde yalnız olmadığını kanıtlıyor.
Taliban’ın Rusya’ya bir sonraki ziyareti zaten bu yılın 29 Eylül’ünde planlandı . Sizin katılımınızla Kazan’da birçok ülkenin katılacağı bir Afganistan konferansı düzenlenecek. Böylece Moskova, kendi izolasyonu izlenimine karşı gösteri yapıyor ve yabancı ortakları cezbetme yeteneğini gösteriyor. Ancak Kremlin’in Afganistan’daki ciddi toplumsal sorunlara çözüm bulma yönündeki ciddi arzusundan şüphe duyulabilir.
Adem Yaşar
